Ο Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966) αποτελεί σημαντικό εκπρόσωπο και τον βασικό συνδετικό κρίκο της λεγόμενης γενιάς του ’30 (Σεφέρης, Ελύτης, Εμπειρίκος κ.α.). (Ξανά)διαβάζοντας το πρώτο και πιο φιλόδοξο μυθιστόρημα του, την «Αργώ», στεκόμαστε στο κεφάλαιο εκείνο στο οποίο περιγράφεται μια συνηθισμένη για την εποχή επεισοδιακή φοιτητική συνέλευση. Το επίμαχο θέμα της αντιπαλότητας των φοιτητών είναι αν ο κάθε άνθρωπος έχει την πλήρη ελευθερία όχι μόνο να αρνείται, αλλά και να κριτικάρει, ακόμα ακόμα και να γελοιοποιεί τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του διπλανού του. Ο Θεοτοκάς (εν έτει 1933) καταγράφει με εκπληκτική σαφήνεια τα αντίθετα πάνω σε αυτό το ζήτημα επιχειρήματα. Έτσι σήμερα (εβδομήντα και πλέον χρόνια μετά) προκύπτουν δύο συμπεράσματα. Κατ’ αρχήν ότι το ζήτημα για την ελευθερία του λόγου (και το εάν αυτή η ελευθερία πρέπει να έχει όρια ή όχι) ήταν τότε επίκαιρο όπως ακριβώς είναι και τώρα. Και δεύτερον και σημαντικότερο, ότι οι σύγχρονοί μας πολιτικοί, καλλιτέχνες διανοούμενοι, ιερωμένοι και γενικά όλοι όσοι επηρεάζουν την διαμόρφωση της κοινής γνώμης, διατυπώνουν ακριβώς τα ίδια επιχειρήματα με αυτά των μυθιστορηματικών ηρώων του Θεοτοκά των αρχών του εικοστού αιώνα.
Ήταν τον Δεκέμβριο του 2003, με αφορμή έναν ασυνήθιστο πίνακα ζωγραφικής που αναπαρίστανε μαζί τον Ιησού Χριστό και ένα αντρικό γενετικό όργανο, όταν η συζήτηση για την ελευθερία του λόγου και της καλλιτεχνικής έκφρασης επανήλθε με σφοδρότητα στην επικαιρότητα. Τον επόμενο χρόνο η δημοσίευση των περιβόητων σκίτσων του Μωάμεθ ανέγειρε ξανά το θέμα σε παγκόσμια αυτή τη φορά κλίμακα. Αντιστοιχώντας λοιπόν αποσπάσματα της «Αργώς» με επιλογές από την πρόσφατη ειδησεογραφία οδηγούμαστε σε αξιοπρόσεκτα συμπεράσματα.
Στην «Αργώ», ο «μετριοπαθής» ήρωας του Θεοτοκά πιστεύει ότι: “Ελευθερία του λόγου δεν σημαίνει ελευθερία κάθε ασχήμιας, κάθε προσβολής της αξιοπρέπειας του διπλανού σου και των ιερότερων συναισθημάτων του” ΑΡΓΩ σελ.227
Το 2005 ο δικαστικός λειτουργός δίνοντας συνέχεια στη πολύκροτη υπόθεση του πίνακα ενστερνίζεται αυτές τις απόψεις: “Είναι δε ο ανωτέρω άσεμνος πίνακας δημιουργία διεστραμμένης καλλιτεχνικής διανόησης, που προσβάλλει σαφώς την ανθρώπινη αιδώ … Με την ενέργειά του αυτή εξεδήλωσε ευθέως κακή βούληση περιφρονήσεως και χλευασμού, δημόσια της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού, αλλά και προς πάσαν χριστιανική θρησκεία και ανθρώπινη σοβαρότητα και αξιοπρέπεια και προς το ανθρώπινο θρησκευτικό συναίσθημα” (απόσπασμα από το παραπεμπτικό σημείωμα της Εισαγγελέως Πρωτοδικών Βασιλικής Λένης εναντίον του επιμελητή της έκθεσης με τον εν λόγω πίνακα Χρήστο Ιωακειμίδη ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 24/05/2005)
Και οι δύο λοιπόν συμφωνούν ότι η ελευθερία πρέπει να καταστέλλεται όταν υπάρχει προσβολή της αξιοπρέπειας και των ιερότερων θρησκευτικών συναισθημάτων. Τις ίδιες απόψεις για τον περιορισμό των ελευθεριών και για την αποφυγή της προσβολής συμμερίζεται και ο Τούρκος πρωθυπουργός σε ομιλία του στο Συμβούλιο της Ευρώπης τον Ιούνιο του 2006:
“…ο Ερντογάν κατέστησε σαφή την άποψή του για την ελευθερία της έκφρασης χρησιμοποιώντας φράσεις όπως: «όλες οι ελευθερίες έχουν όρια», «δεν θα πρέπει να προκαλούμε τους άλλους και η ελευθερία της έκφρασης δεν μπορεί να εκλαμβάνεται ως ελευθερία προσβολής» και «δεν μπορούμε να έχουμε απεριόριστες ελευθερίες»” ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 29/06/2006
Συνεχίζοντας την αντιστοίχηση παρατηρούμε ότι ο ακραιφνής συντηρητικός λόγος στην «Αργώ» διατυπώνεται ως εξής:
”Εσείς εδώ στη Αθήνα έχετε προοδεύσει πολύ , γίνατε Ευρωπαίοι μα εμείς μείναμε πίσω και πιστεύουμε ακόμα στη θρησκεία, κύριοι , επειδή η πατρίδα είναι η θρησκεία και η θρησκεία είναι η πατρίδα… και αν χάσουμε τη θρησκεία θα χάσουμε και την πατρίδα…” ΑΡΓΩ σελ.230
Είναι προφανές ότι οι απόψεις αυτές περί ταύτισης θρησκείας και πατρίδας, αυτούσιες και απαράλλακτες υποστηρίζονται κατά κόρον και σήμερα από συγκεκριμένο κομμάτι της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Είναι τόσο συχνές που δεν υπάρχει λόγος να καταγραφούν και εδώ. Στον αντίποδα, η Ευρώπη (πηγή του κακού σύμφωνα με τον συγκεκριμένο μυθιστορηματικό ήρωα) εξακολουθεί και σήμερα να υπερασπίζεται σταθερά την αντίθετη άποψη περί πλήρης ελευθερίας του λόγου, αδιαφορώντας για θρησκευτικές ευαισθησίες.
“Το Συμβούλιο της Ευρώπης τάχθηκε αναφανδόν κατά οιουδήποτε περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης -που προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου- ως απάντησης στις ευαισθησίες ορισμένων θρησκευτικών ομάδων” ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 29/06/2006
Ας δούμε τέλος και τι υποστηρίζουν οι «βλάσφημοι», οι αυτουργοί αυτών των πράξεων «προσβολής». Πρώτα στην «Αργώ» διαβάζουμε ότι: ”Οι επαναστάτες ρήτορες υποστηρίζανε ότι είχανε το δικαίωμα να πολεμούνε τη θρησκεία με όλα τα μέσα, αφού η θρησκεία έχασε το ψυχικό της περιεχόμενο και δεν είναι πια παρά ένα όργανο καταπίεσης και εκμετάλλευσης στα χέρια της άρχουσας τάξης”. ΑΡΓΩ σελ.233
Θα έλεγε κανείς ότι ο δημιουργός του εν λόγω προκλητικού πίνακα, ο Βέλγος Τιερί ντε Κορνιέ έχει διαβάσει και αυτός την «Αργώ». Υποστηρίζει και αυτός ότι προσπαθεί να απαλλαγεί από την καταπίεση και τις υποχρεώσεις του αυστηρού θρησκευτικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ανατράφηκε. Πιο συγκεκριμένα σε συνέντευξή του αναφέρει τα παρακάτω:
“Ερώτηση: «Θα λέγατε ότι ο πίνακας αποτελεί και μια μορφή διαμαρτυρίας, μια άρνηση της θρησκευτικής καταπίεσης;»
Απάντηση: «Είναι σίγουρα άρνηση. Ανατράφηκα ως Καθολικός. Ειδικά ο φλαμανδικός καθολικισμός είναι ένας δεξιός καθολικισμός. Όταν ήμουν σε ηλικία 18 ετών άρχισα να συνειδητοποιώ ότι από τη στιγμή της γέννησής μου είχα διαμορφωθεί από τη θρησκεία. Είχαν βάλει στο μυαλό μου χιλιάδες εικόνες, κείμενα και ατέλειωτες υποχρεώσεις…»” ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 13/12/2004.
Είναι σίγουρα εκπληκτικό το πώς ο Θεοτοκάς αποτύπωσε τις επιμέρους απόψεις με τόση διαύγεια και σαφήνεια έτσι ώστε οτιδήποτε λέγεται σήμερα, μοιάζει με απλή αντιγραφή των λόγων του. Ένα νέο όμως ερώτημα ξεπροβάλει. Γιατί εβδομήντα χρόνια μετά όλα μοιάζουν να είναι ίδια; Που οφείλεται αυτή η «στασιμότητα» των ιδεών και των επιχειρημάτων; Είναι μόνο η ιδιοφυΐα του Θεοτοκά που τον έφερνε πολύ μπροστά από την εποχή του; Ή μήπως η σκέψη και η διανόηση δεν έχουν προχωρήσει προς τα μπρος με καινούριες ιδέες και ρηξικέλευθες θεωρίες; Το πρόβλημα διατυπώνεται εύστοχα από τον συγγραφέα Τάκη Θεοδωρόπουλο: “… το βασικό πρόβλημα της ευρωπαϊκής διανόησης, τουλάχιστον αυτής η οποία κυριαρχεί στο δημόσιο στερέωμα, είναι πως λειτουργεί με παγωμένα αντανακλαστικά. Σαν όλα τα διλήμματα να έχουν πάρει την απάντηση τους κάποτε στο παρελθόν, όσο ήταν ακόμη ζωντανά, και το μόνο που μας έχει απομείνει να κάνουμε πια είναι να προσαρμόζουμε την εκάστοτε πραγματικότητα της ζωής μας σε αυτά.” ΤΑ ΝΕΑ 26/08/2006
Μήπως (πιο απλά και πιο εμφατικά) ζούμε σε ένα είδος νέου μεσαίωνα;
axmmanoula 